Strefy geograficzne – ograniczenia w przestrzeni powietrznej dla pilotów i operatorów Systemów Bezzałogowych Statków Powietrznych

Od wejścia w życie rozporządzenia wykonawczego Komisji (UE) nr 2019/947 z dnia 24 maja 2019 r. w sprawie przepisów i procedur dotyczących eksploatacji bezzałogowych statków powietrznych w polskiej przestrzeni powietrznej zaczął być publikowany nowy typ ograniczeń lotów – strefy geograficzne. Zgodnie z ich definicją, zawartą w art. 2 pkt 4 ww. aktu, strefa geograficzna dla systemów bezzałogowych statków powietrznych oznacza część przestrzeni powietrznej wyznaczoną przez właściwy organ, która ułatwia, ogranicza lub wyklucza operacje z użyciem systemów bezzałogowych statków powietrznych, aby wyeliminować zagrożenia związane z bezpieczeństwem, prywatnością, ochroną danych osobowych, ochroną lub środowiskiem wynikające z operacji z użyciem tych systemów.

Rozporządzenie 2019/947 regulacje dotyczącą wyznaczania stref geograficznych zawiera w art. 15, który stanowi:

1.   Określając strefy geograficzne dla systemów bezzałogowych statków powietrznych ze względów bezpieczeństwa, ochrony, prywatności lub względów środowiskowych, państwa członkowskie mogą:

• zakazać niektórych lub wszystkich operacji z użyciem systemów bezzałogowych statków powietrznych, wymagać spełnienia szczególnych warunków w odniesieniu do niektórych lub wszystkich operacji z użyciem systemów bez- załogowych statków powietrznych bądź wymagać uzyskania uprzedniego zezwolenia na lot w odniesieniu do niektórych lub wszystkich operacji z użyciem systemów bezzałogowych statków powietrznych;
• objąć operacje z użyciem systemów bezzałogowych statków powietrznych określonymi normami środowiskowymi;
• zezwolić na dostęp wyłącznie niektórym klasom systemów bezzałogowych statków powietrznych;
• zezwolić na dostęp wyłącznie bezzałogowym systemom powietrznym wyposażonym w określone funkcje techniczne, w szczególności w systemy zdalnej identyfikacji lub systemy świadomości przestrzennej.

2.   W oparciu o ocenę ryzyka przeprowadzoną przez właściwy organ państwa członkowskie mogą wyznaczyć strefy geograficzne, w których operacje z użyciem systemów bezzałogowych statków powietrznych zwolnione są z jednego wymogu lub większej liczby wymogów przewidzianych dla kategorii „otwartej”.

3.   Jeżeli państwa członkowskie wyznaczają strefy geograficzne dla systemów bezzałogowych statków powietrznych na podstawie ust. 1 lub 2, do celów świadomości przestrzennej zapewniają, aby informacje na temat tych stref geograficznych, w tym okres ich obowiązywania, były podawane do wiadomości publicznej we wspólnym unikalnym formacie

W Polsce organem odpowiedzialnym za wyznaczanie stref geograficznych jest Polska Agencja Żeglugi Powietrznej. Jak widać w definicji strefy geograficznej przytoczonej powyżej, Komisja Europejska wskazała, że umocowany do wykonywanie tego zadania jest „właściwy organ”, którym na mocy art. 21 ust. 2a ustawy Prawo lotnicze jest Prezes Urzędu Lotnictwa Cywilnego. Mając jednak na uwadze fakt, że Prezes ULC nie zajmuje się kwestiami związanymi z zarządzaniem przestrzenią powietrzną i zapewnianiem bezpieczeństw żeglugi powietrznej, w dniu 6 listopada 2019 r. zawarł z Polską Agencją Żeglugi Powietrznej porozumienie administracyjne, w celu realizacji zadań określonych w art. 18 rozporządzenia wykonawczego Komisji (UE) nr 2019/947 z dnia 24 maja 2019 r. w sprawie przepisów i procedur dotyczących eksploatacji bezzałogowych statków powietrznych. Porozumienie to stanowi obecnie podstawę dla PAŻP do wyznaczania stref geograficznych, do momentu wpisania tego zadania do przepisów powszechnie obowiązujących – tj. do ustawy Prawo lotnicze.

Ze względu na fakt, że na dzień pisania niniejszego artykułu ustawa Prawo lotnicze nie została znowelizowana w celu odpowiedniego transponowania przepisów europejskich w tym obszarze i zadania te nie zostały jasno określone, polski prawodawca postanowił na czas do uchwalenia zmian ustawowych wprowadzić Wytyczne Prezesa Urzędu Lotnictwa Cywilnego nr 17 z dnia 6 czerwca 2023 r. w sprawie wyznaczania stref geograficznych dla systemów bezzałogowych statków powietrznych. Oczywiście w tym miejscu należy podkreślić, że Wytyczne Prezesa ULC nie są źródłem prawa powszechnie obowiązującego, a stanowią jedynie wskazówki jak przepisy powinny być stosowane.

Zgodnie z powyższym dokumentem, w Polsce wyznaczyć można następujące rodzaje stref geograficznych:

1. DRA-P – strefę zakazaną, w której operacje przy użyciu systemów bezzałogowych statków powietrznych nie mogą być wykonywane;
2. DRA-R – strefę ograniczoną dla systemów bezzałogowych statków powietrznych, w której operacje przy użyciu systemów bezzałogowych statków powietrznych mogą być wykonywane za zgodą i na warunkach określonych przez Agencję lub podmiot uprawniony, na wniosek którego strefa geograficzna została wyznaczona; w tym:
   • DRA-RH – strefę ograniczoną dla systemów bezzałogowych statków powietrznych o wysokim prawdopodobieństwie uzyskania zgody na operacje, o których mowa powyżej;
   • DRA-RM – strefę ograniczoną dla systemów bezzałogowych statków powietrznych, o średnim prawdopodobieństwie uzyskania zgody na operacje, o których mowa powyżej;
   • DRA-RL – strefę ograniczoną dla systemów bezzałogowych statków powietrznych, o niskim prawdopodobieństwie uzyskania zgody na operacje, o których mowa w powyżej;
3. DRA-T – strefę ograniczoną dla systemów bezzałogowych statków powietrznych, w której Agencja wskazuje wymogi techniczne, które obowiązany jest spełniać system bezzałogowego statku powietrznego, przy pomocy którego realizowana ma być operacja; dla strefy DRA-T dopuszcza się wprowadzenie dodatkowych warunków wykonywania operacji, w tym obowiązku uzyskania zgody na operacje;
4. DRA-U – strefę geograficzną dla systemów bezzałogowych statków powietrznych, w której operacje systemów bezzałogowych statków powietrznych mogą odbywać się wyłącznie przy wsparciu określonych, zweryfikowanych usług zapewnianych w tej strefie i na warunkach wskazanych przez Agencję;
5. DRA-I – strefę informacyjną dla systemów bezzałogowych statków powietrznych, zawierającą informacje konieczne dla zapewnienia bezpieczeństwa wykonywania operacji przy użyciu systemów bezzałogowych statków powietrznych, w tym ostrzeżenia nawigacyjne.

Obecnie wnioskować o wyznaczenie strefy geograficznej mogą wyłącznie podmioty wymienione w § 5 Wytycznych nr 17. Zgodnie z Wytycznymi – po spełnieniu wymogu celu lub zadania określonego w przepisie – strefy geograficzne mogą być wyznaczone na wniosek:

1. Dowódcy Operacyjnego Rodzajów Sił Zbrojnych, Komendanta Głównego Żandarmerii Wojskowej, Szefa Szefostwa Służb Ruchu Lotniczego Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej, Szefa Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Szefa Agencji Wywiadu, Komendanta Głównego Policji, Komendanta Głównego Straży Granicznej, Szefa Krajowej Administracji Skarbowej, Szefa Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Komendanta Służby Ochrony Państwa, Głównego Inspektora Ochrony Środowiska lub Dyrektora Generalnego Lasów Państwowych
   – ze względu na potrzeby działań lub czynności o szczególnym znaczeniu operacyjnym lub rozpoznawczym, zapewnienie bezpieczeństwa państwa lub porządku publicznego, prowadzonych w celu realizacji ustawowych zadań przez Siły Zbrojne Rzeczypospolitej Polskiej, Agencję Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencję Wywiadu, Policję, Straż Graniczną, Krajową Administrację Skarbową, Centralne Biuro Antykorupcyjne, Służbę Ochrony Państwa, Główny Inspektora Ochrony Środowiska lub Lasy Państwowe;
2. Komendanta Głównego Policji, Komendanta Głównego Państwowej Straży Pożarnej lub Dyrektora Rządowego Centrum Bezpieczeństwa
   – ze względu na potrzeby ochrony infrastruktury krytycznej, zapobieganie skutkom klęsk żywiołowych lub ich usuwanie, ratowanie życia lub zdrowia ludzkiego;
3. Prezesa Urzędu Lotnictwa Cywilnego
   – ze względu na realizację zadań ustawowych;
4. Państwowej Komisji Badania Wypadków Lotniczych
   – ze względu na realizację zadań ustawowych;
5. operatora systemów bezzałogowych statków powietrznych posiadającego zezwolenie na operację w kategorii „szczególnej”, o którym mowa w art. 12 ust. 1 rozporządzenia nr 2019/947/UE, jeśli wyznaczenie danego rodzaju strefy geograficznej jest wymagane tym zezwoleniem;
6. operatora systemów bezzałogowych statków powietrznych posiadającego zezwolenie na operacje wykonywane w ramach klubów i stowarzyszeń modelarstwa lotniczego, o którym mowa w art. 16 ust. 1 rozporządzenia nr 2019/947/UE, jeśli wyznaczenie danego rodzaju strefy geograficznej jest wymagane tym zezwoleniem.

Zgodnie z Wytycznymi, strefy geograficzne mogą być wyznaczane przez PAŻP z własnej inicjatywy, jeżeli jest to niezbędne do zapewnienia bezpieczeństwa ruchu lotniczego, w tym bezpieczeństwa operacji przy użyciu systemów bezzałogowych statków powietrznych. Warto podkreślić, że uprawnienie to nie zostało przyznane podmiotom, które uzyskały od Prezesa ULC pozwolenie na wykonywanie lotu w kategorii szczególnej. Luka ta zapełniana jest poprzez wyznaczanie stref przez PAŻP z własnej inicjatywy, jeżeli jest to niezbędne do zapewnienia bezpieczeństwa ruchu lotniczego, w tym bezpieczeństwa operacji przy użyciu systemów bezzałogowych statków powietrznych. Na tej zasadzie również PAŻP wyznacza strefy geograficzne w przestrzeniach typu CTR.

Procedura wyznaczenia strefy geograficznej opisana jest w Wytycznych Prezesa ULC. PAŻP wyznacza strefy po otrzymaniu wniosku o wyznaczenie strefy nie później niż:

1. 7 dni kalendarzowych przed planowaną datą rozpoczęcia obowiązywania strefy geograficznej, której okres obowiązywania ma być krótszy niż miesiąc (strefa geograficzna krótkotrwała);
2. 30 dni kalendarzowych przed planowaną datą rozpoczęcia obowiązywania strefy geograficznej, której okres obowiązywania ma być dłuższy niż miesiąc (strefa geograficzna długotrwała).

Powyższy wniosek zawierać musi nazwę podmiotu uprawnionego, uzasadnienie wprowadzenia strefy geograficznej obejmujące charakter zagrożenia i opis oczekiwanych rezultatów z tytułu ustanowienia strefy geograficznej, proponowane granice poziome scharakteryzowanego zagrożenia, a także proponowany termin rozpoczęcia i zakończenia obowiązywania wnioskowanej strefy geograficznej. Dodatkowo wnioskodawca może określić również proponowane warunki wykonywania operacji z użyciem systemu bezzałogowego statku powietrznego we wnioskowanej strefie geograficznej.

Po otrzymaniu wniosku o wyznaczenie strefy geograficznej, Agencja dokonuje oceny, która podzielona jest na dwa etapy: ocenę wstępna oraz ocenę właściwą. Podczas przeprowadzania oceny wstępnej, PAŻP czy realizacja oczekiwanych rezultatów określonych przez wnioskodawcę może nastąpić poprzez wyznaczenie jednej, czy większej liczby stref geograficznych i przekazuje wynik oceny wstępnej wnioskodawcy, wskazując w szczególności na szacunkową liczbę potrzebnych do wyznaczenia stref geograficznych oraz ich rodzaj.

Zgodnie z § 6 ust. 11 Wytycznych, na potrzeby oceny wstępnej, o której mowa w ust. 5 oraz właściwej oceny wniosku o wyznaczenie strefy geograficznej, o której mowa w ust. 6, za jedną strefę geograficzną uznaje się obszar w kształcie:

1. okręgu o promieniu do 2500 m, zawierający nie więcej niż jeden obiekt, w celu ochrony którego strefa geograficzna jest wyznaczana, zwany dalej „obiektem chronionym”;
2. wielokąta składającego się z nie więcej niż 8 boków, wyznaczonego przy wskazaniu nie więcej niż 8 współrzędnych, którego powierzchnia nie przekracza powierzchni okręgu o promieniu 2000 m, zawierający nie więcej niż jeden obiekt chroniony;
3. wielokąta składającego się z nie więcej niż 16 boków, wyznaczonego przy wskazaniu nie więcej niż 16 współrzędnych geograficznych, którego szerokość nie przekracza 500 m, zaś szerokość 15 000 m, zawierający nie więcej niż jeden obiekt chroniony.

Jeśli cena właściwa pozwala ustalić ustali, że realizacja oczekiwanych rezultatów określonych przez wnioskodawcę może nastąpić poprzez wyznaczenie więcej niż jednej strefy geograficznej, Agencja wzywa wnioskodawcę do zmiany wniosku lub złożenia kolejnych wniosków i wyznacza w tym celu odpowiedni termin, nie krótszy niż 14 dni. Niedochowanie tego terminu skutkuje pozostawieniem wniosku bez rozpoznania.

PAŻP wyznaczając strefę geograficzną określa jej rodzaj oraz okres jej obowiązywania, nie dłuższy przy tym niż 3 miesiące, granice pionowe i poziome strefy geograficznej, uwzględniając strukturę przestrzeni powietrznej w danym obszarze, warunki wykonywania operacji z użyciem systemu bezzałogowego statku powietrznego w danej strefie geograficznej, z uwzględnieniem art. 15 ust. 1 pkt a–d rozporządzenia nr 2019/947/UE.

Przy wyznaczaniu stref geograficznych Agencja nie jest związana wnioskiem podmiotu uprawnionego w zakresie określenia jej rodzaju oraz warunków wykonywania operacji z użyciem systemu bezzałogowego statku powietrznego, uwzględniając przy tym konieczność zachowania proporcjonalności wdrażanych rozwiązań do zidentyfikowanych zagrożeń. Warunki wykonywania operacji z użyciem systemu bezzałogowego statku powietrznego w danej strefie geograficznej obejmują w szczególności:

1. minimalną lub maksymalną wysokość lotu;
2. maksymalną masę startową bezzałogowego statku powietrznego;
3. rodzaj kwalifikacji pilota bezzałogowego statku powietrznego, wymaganych do wykonywania operacji w danej strefie geograficznej;
4. kategorię operacji, o których mowa w art. 3 rozporządzenia nr 2019/947/UE, dopuszczonych do wykonywania w danej strefie geograficznej;
5. klasę systemu bezzałogowego statku powietrznego, określoną zgodnie z przepisami rozporządzenia delegowanego Komisji (UE) 2019/945 z dnia 12 marca 2019 r. w sprawie systemów bezzałogowych statków powietrznych oraz operatorów systemów bezzałogowych statków powietrznych z państw trzecich (Dz. Urz. UE L 152 z 11.06.2019, str. 1, z późn. zm.) dopuszczonego do wykonywania operacji w danej strefie geograficznej;
6. dodatkowe wyposażenie systemu bezzałogowego statku powietrznego, jeżeli ma ono wpływ na zminimalizowanie ryzyka wykonywanych operacji.