Certyfikat operatora lekkich systemów bezzałogowych statków powietrznych – certyfikat LUC – (ang.: Light UAS Operator Certificate), zdefiniowany został w art. 2 pkt 9 rozporządzenia wykonawczego 2019/947 jako certyfikat wydany operatorowi systemu bezzałogowego statku powietrznegoprzez właściwy organ „jak określono w części C załącznika”. Przed przejściem do analizy przepisów zawartych w załączniku, tytułem wstępu wskazać należy, iż w przypadku Polski, właściwym organem do wydania certyfikatu będzie Prezes Urzędu Lotnictwa Cywilnego (dalej: „Prezes ULC”). Zgodnie bowiem z treścią przepisu art. 21 ust. 2a ustawy z dnia 4 lipca 2002 r. – Prawo lotnicze Prezes Urzędu Lotnictwa Cywilnego wykonuje uprawnienia państwa członkowskiego Unii Europejskiej, właściwego organu państwa członkowskiego oraz kompetentnej władzy państwa członkowskiego określone w rozporządzeniach i decyzjach Unii Europejskiej, niezastrzeżone w Prawie lotniczym, innych ustawach oraz umowach międzynarodowych na rzecz ministra właściwego do spraw transportu lub innych organów administracji publicznej. Zakres zadań i kompetencji Prezesa ULC określony jest w tym przepisie poprzez odwołanie do szerokiego, co więcej niezamkniętego, katalogu wskazanego w ust. 2 tego artykułu obejmującego m.in. wykonywanie funkcji organu administracji lotniczej i nadzoru lotniczego, określonych w ustawie, oraz funkcji władzy lotniczej w rozumieniu umów i przepisów międzynarodowych, w tym związanych z regulacją rynku usług lotniczych.
O wydanie certyfikatu LUC ubiegać się może wyłącznie osoba prawna, co wprost zostało wyrażone w treści przepisu punktu 1 sekcji UAS.LUC.010 Ogólne wymogi dotyczące certyfikatu LUC. Uzasadnieniem dla pozbawienia tej możliwości osób fizycznych uznać należy potencjalne trudności, wręcz zakładaną niemożliwość, spełnienia wymagań formalnych przez podmioty nie mające rozbudowanej struktury wewnętrznej oraz dysponujące większymi zasobami kadrowymi i środkami organizacyjno-finansowymi. Wątpliwości interpretacyjne powodować może jednak kwalifikacja osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą w kontekście polskiej regulacji prawnej prowadzenia działalności gospodarczej. Zgodnie bowiem z treścią przepisu art. 4 ust. 1 ustawy z dnia 6 marca 2018 r. – Prawo przedsiębiorców przedsiębiorcą jest osoba fizyczna, osoba prawna lub jednostka organizacyjna niebędąca osobą prawną, której odrębna ustawa przyznaje zdolność prawną, wykonująca działalność gospodarczą. Biorąc pod uwagę racjonalność prawodawcy i analizując przepis załącznika do rozporządzenia wykonawczego 2019/947 w kontekście wskazanego ratio legis regulacji uznać należy, iż o certyfikat LUC ubiegać się mogą wyłącznie podmioty będące osobami prawnymi. Definicja legalna osoby prawnej zawarta jest w przepisie art. 33 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny zgodnie z którym osobami prawnymi są Skarb Państwa i jednostki organizacyjne, którym przepisy szczególne przyznają osobowość prawną. W piśmiennictwie wskazuje się, iż osoby prawne są określonymi jednostkami organizacyjnymi, które zostają dzięki atrybutowi osobowości prawnej wyposażone w zdolność prawną i zdolność do czynności prawnych. Tak więc w polskim systemie prawnym przyjmuje się dychotomiczny podział na osoby fizyczne i osoby prawne, chociaż Kodeks cywilny reguluje także stosunki pomiędzy tymi osobami a organizacjami, o których mowa w art. 331 tego aktu. Tak więc osoby fizyczne, niezależnie czy są przedsiębiorcą, nie będą posiadały możliwości uzyskania certyfikatu LUC, natomiast zdaniem autorów do osób prawnych w rozumieniu wskazanego powyżej przepisu rozporządzenia wykonawczego 2019/947 funkcjonalnie zaliczyć należy organizacje, o których mowa w art. 331 § 1 Kodeksu cywilnego, bowiem zgodnie z tym przepisem do jednostek organizacyjnych niebędących osobami prawnymi, którym ustawa przyznaje zdolność prawną, stosuje się odpowiednio przepisy o osobach prawnych. Szeroki zakres przedmiotowy osoby prawnej na gruncie polskiego prawa cywilnego zdecydowane wykracza poza ramy zakreślone przez rozporządzenie wykonawcze 2019/947. W doktrynie – chociaż w cywilistycznym ujęciu – dokonuje się zaliczenia do tej kategorii odmiennych podmiotów dokonując różnych podziałów, stosując różnorodne kryteria. Są to m.in. 1) osoby prawne państwowe, komunalne, prywatne, 2) przedsiębiorcy będący przedsiębiorstwami państwowymi lub spółkami kapitałowymi, 3) osoby not for profit (których cel nie został określony jako gospodarczy, ale które mogą prowadzić działalność gospodarczą, np. fundacje), 4) osoby non profit (których celem nie może być prowadzenie działalności gospodarczej, np. partie polityczne), 5) osoby prawne korporacyjne (np. stowarzyszenia), zakładowe (np. fundacje), mieszane (np. spółka z o.o.), 6) tworzone w następstwie wpisu do właściwego rejestru oraz tworzone przez przepisy szczególne, 7) Skarb Państwa jako osoba funkcjonująca w stosunkach cywilnoprawnych.
Przechodzą do zagadnień proceduralnych wskazać należ, iż wniosek o wydanie certyfikatu LUC, złożony do Prezesa ULC zgodnie z sekcją UAS.LUC.010, zawierać musi opis systemu zarządzania operatora bezzałogowego statku powietrznego, w tym jego struktury organizacyjnej i systemu zarządzania bezpieczeństwem (ang. SMS – safety management system) określonego w UAS.LUC.030. Po pierwsze, operator systemu bezzałogowego statku powietrznego, który ubiega się o certyfikat LUC, ustanawia, wdraża i utrzymuje system zarządzania bezpieczeństwem współmierny do wielkości organizacji, charakteru i złożoności jego działalności, uwzględniający zagrożenia i odnośne ryzyko związane z tą działalnością. W unijnym prawodawstwie dotyczącym badania zdarzeń (wypadków) w lotnictwie cywilnym system zarządzania bezpieczeństwem definiuje się jako systematyczne podejście do zarządzania bezpieczeństwem, obejmujące niezbędne struktury organizacyjne, zakresy odpowiedzialności, polityki i procedury, a także obejmuje każdy system zarządzania, który – niezależnie lub w sposób zintegrowany z innymi systemami zarządzania organizacji – dotyczy zarządzania bezpieczeństwem.
W tym kontekście należy także przypomnieć, iż wejście w życie europejskich przepisów dronowych oznacza zmianę w ugruntowanej już w Polsce terminologii. Osoba faktycznie odpowiedzialna za ruch drona określana jest mianem pilota bezzałogowego statku powietrznego, natomiast operatorem, o którym mowa w analizowanym przepisie dotyczącym certyfikatu LUC, nazywany będzie podmiot gospodarczy, który zajmuje się działalnością przy wykorzystaniu bezzałogowych statków powietrznych.
Ponadto wniosek o wydanie certyfikatu LUC zawierać musi imię i nazwisko (imiona i nazwiska) odpowiedzialnego członka (lub członków) personelu operatora, w tym osoby odpowiedzialnej za zatwierdzanie operacji z użyciem bezzałogowych statków powietrznych. Wymóg ten jest szczególnie istotny, ponieważ operatorzy posługujących się certyfikatem LUC, w ramach tego certyfikatu nie muszą ubiegać się o zezwolenie na operacje wydane przez właściwy organ, jednakże już na etapie składania wniosku o wydanie certyfikatu konieczne jest wskazanie personaliów tych osób.
Niezbędnym elementem wniosku jest także oświadczenie, że całość dokumentacji przedłożonej właściwemu organowi została zweryfikowana przez wnioskodawcę i uznana za spełniającą odpowiednie wymagania.
Rozporządzenie 2019/947 nakłada na posiadacza certyfikatu LUC – zatem także do ustalenia lub ustanowienia na etapie wnioskowania – szereg obowiązków, w tym wyznaczenie kierownika odpowiedzialnego, określenie wyraźnego podziału obowiązków i odpowiedzialności w całej organizacji, konieczność ustanowienia i stałego utrzymywania polityki bezpieczeństwa, czy też wyznaczenie kluczowego personelu do spraw bezpieczeństwa. Z obowiązkiem ustanowienia i utrzymywania procesu zarządzania ryzykiem powiązać można także „propagowanie bezpieczeństwa” w ramach organizacji przyjmującego postać szkoleń, ale także zapewnienie właściwej komunikacji wewnątrz organizacji. Konieczność dokumentowania wszystkich kluczowych zmian w spółce obejmuje ponadto tzw. zarządzanie zmianą, dochodzenia wewnętrzne oraz korzystanie z podwykonawców. Operator systemu bezzałogowego statku powietrznego posiadający certyfikat LUC musi także ustanowić niezależną funkcję odpowiedzialną za monitorowanie przestrzegania i adekwatności spełnienia odpowiednich wymogów analizowanego rozporządzenia, w tym system gwarantujący przekazywanie kierownikowi odpowiedzialnemu stosownych ustaleń, aby w razie potrzeby zapewnić skuteczne wdrażanie środków naprawczych, jak również ustanowić funkcję odpowiedzialną za zapewnienie, aby ryzyko w zakresie bezpieczeństwa związane z usługą świadczoną lub produktem dostarczanym przez podwykonawców było oceniane i ograniczane w ramach funkcjonującego u operatora systemu zarządzania bezpieczeństwem. Poprzez powyższe dwie „funkcje” rozumieć należy wyraźnie przyznany zakres obowiązków służbowych lub odpowiedzialności personelu.
Prezes ULC, po stwierdzeniu złożeniu przez operatora kompletnego wniosku oraz spełnienia powyższych wymagań, wydaje certyfikat LUC, który zawiera m.in. opis przywilejów dla posiadacza certyfikatu, autoryzowane scenariusze i rodzaje operacji, które mogą być wykonywane, autoryzowane miejsca operacji, ale także specjalne ograniczenia, jeśli jakieś występują.
Pomimo znacznych wymagań organizacyjnych oraz związanych z nimi wymagań kadrowych i finansowych, posiadanie certyfikatu LUC daje operatorowi – przedsiębiorcy korzyść mogącą znacznie przekraczać koszty. Jest nią przede wszystkim jest możliwość samodzielnej autoryzacji (rozumianej jako wydawanie zgody) własnych operacji, chociaż w ramach ograniczeń i warunków określonych w certyfikacie. Warunki te będą określone analogicznie do warunków określonych w UAS.LUC.050 pkt 2 lit. e, czyli dotyczyć mogą wykonywania operacji w szczególnych warunkach (na przykład zakaz wykonywania operacji podczas silnego wiatru), wykorzystania statków powietrznych wyposażonych odpowiednio do typu wykonywanych operacji, czy też tego, w jakich typach przestrzeni powietrznej i na jakiej wysokości operator może zlecać wykonywanie lotów.
W ramach zatwierdzenia właściwy organ przyznaje posiadaczowi certyfikatu LUC uprawnienie do zatwierdzania swoich operacji bez konieczności ubiegania się o zezwolenie na operacje i składania oświadczeń o operacjach wykonywanych zgodnie ze standardowym scenariuszem. Ten element wydaje się główną zaletą posiadania certyfikatu, ponieważ przy dynamicznym rozwoju rynku lotniczego operatorzy posiadający LUC nie będą musieli czekać na zatwierdzenie operacji przez właściwy organ (w formie wydania zezwolenia lub potwierdzenia otrzymania kompletnych dokumentów do wykonania operacji wymagających wyłącznie oświadczenia).
Magdalena Ostrihansky, radca prawny
dr Maciej Szmigiero, radca prawny
Powyższy tekst stanowi obszerny wyciąg z rozdziału pt. „Certyfikat operatora lekkiego bezzałogowego statku powietrznego (LUC) – zagadnienia teoretyczne oraz praktyczne aspekty zastosowania rozporządzenia wykonawczego 2019/947” opublikowanego w monografii „Prawne aspekty użytkowania bezzałogowych statków powietrznych” wydanej w 2021 r. pod redakcją Anny Konert. Oficyna Wydawnicza Uczelni Łazarskiego.
